“ …..ขบวนการยื่นประเมินผลงาน เพื่อขอตำแหน่งทางวิชาการ มันไม่กระทบเพียงแค่รายบุคคล และมันส่งผลกระทบทางการศึกษาเป็นวงกว้าง กรณีอาจารย์ได้ตำแหน่งมาจากขั้นตอนการยื่นขอที่ผิดปกติ นอกจากจะกระทบความน่าเชื่อถือของมหาวิทยาลัย จนนำไปสู่การตั้งคณะกรรมการสอบสวน เนื่องจากแต่ละสถาบันจะมีข้อกำหนดกฏเกณฑ์ที่ต่างกันว่า คณะไหนต้องมีรองศาตราจารย์เท่าไหร่ ผู้ช่วยศาสตราจารย์เท่าไหร่ ถึงจะเปิดสอนหลักสูตรนี้ได้ ทั้งนี้ยังไม่นับรวมกับการสอนนักศึกษา กลุ่มป.โท-ป.เอก ที่จะต้องมีผู้ประเมินผลงาน ซึ่งคนประเมินผลงานก็คือ อาจารย์ที่มีตำแหน่งทั้งหลายเหล่านี้ ดังนั้นปัญหาการทุจริตในวงการศึกษามันจะกระทบเป็นงูกินหางอยู่อย่างนี้ …… ”
ช่วงประมาณเดือนกันยายน ปี 2563 ที่ผ่านมา สำนักข่าวอิศราได้รับเรื่องร้องเรียน กรณีปัญหาการทุจริตเบิกจ่ายค่าตอบแทนต่างๆ ของการขอตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ -รองศาสตราจารย์ ภายในมหาวิทยาลัย ซึ่งในซองร้องเรียนมีเอกสารประกอบ 3-4 แผ่น โดยอ้างว่า เป็นเอกสารปลอมมีนักวิชาการที่ถูกแอบอ้างรายชื่อเพื่อการเบิกค่าใช้จ่ายต่างๆและยังถูกปลอมลายเซ็นต์ ….. เจนศักดิ์ แซ่อึ้ง บรรณาธิการข่าว ศูนย์ข่าวนโยบายสาธารณะ สำนักข่าวอิศรา เจ้าของ รางวัลอิศรา อมันตกุล ประเภทข่าวยอดเยี่ยมสำหรับสื่อออนไลน์ ปี 2565 จุดเริ่มต้นของผลงานการทำข่าวสืบสวนสอบสวน ““ ผ่าขบวนการปลอมลายเซ็นนักวิชาการประเมินผลงานของ ผศ.-รศ. ”
เจนศักดิ์ เล่าถึงขั้นตอนการตำแหน่งทางวิชาการทั้งตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ และรองศาสตราจารย์ ภายในมหาวิทยาลัย แต่ละสถาบันจะมีวิธีการประเมิน ที่คล้ายกันแต่อาจจะแตกต่างเรื่องเกณฑ์การประเมิน บางแห่งอาจจะสูงหรือต่ำกว่านี้แล้วแต่กำหนด อย่างกรณีที่อิศราตรวจสอบ เป็นเรื่องร้องเรียนที่เกิดขึ้นภายในมหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม มีผู้ขอตำแหน่งทางวิชากาคืออาจารย์ในมหาวิทยาลัย โดยเริ่มจากการเสนอผลงาน ก่อนเข้าสู่กระบวนการตรวจสอบทางคุณสมบัติว่า ผ่านหรือไม่ เพื่อยื่นขอตำแหน่งทางวิชาการในแต่ละขั้น จากนั้นจะส่งเอกสารไปที่กองงานบุคคลเพื่อตรวจสอบ เข้าสู่ขั้นตอนสำคัญที่เรียกว่าคณะกรรมการพิจารณาตำแหน่งทางวิชาการ หรือ กพว. เมื่อการตรวจคัดเลือกผู้ที่คุณสมบัติผ่านเกณฑ์ขอตำแหน่งทางวิชาการแล้วเสร็จ จะถึงขั้นตอนการทาบทามผู้ทรงคุณวุฒิทั้งศาสตราจารย์ และรองศาสตราจารย์ ในมหาวิทยาลัยอื่นๆ ที่มีความเชี่ยวชาญในสาขาวิชา เป็นผู้ประเมินผลงานให้
สำหรับการขั้นตอนการขอตำแหน่ง จะมีผู้ทรงคุณวุฒิประมาณ 3 คน เลขากพว. ซึ่งเป็นรองอธิการบดีฝ่ายวิชาการของมหาวิทยาลัยนั้นๆ ต้องส่งผลงานของผู้ขอตำแหน่งไปให้ผู้ทรงคุณวุฒิอ่านก่อนจะส่งกลับมาที่กพว. เพื่อเปิดซองผลประเมินของคณะกรรมการทั้ง 3 คน ว่าผ่านหรือไม่ หากผ่านทั้ง3 คน ถือว่าไม่มีปัญหา มหาวิทยาลัยสามารถดำเนินการตามขั้นตอน คือส่งให้สภามหาวิทยาลัยและกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรมรับทราบต่อไป
แต่ในขั้นตอนหลังการเปิดซองการประเมิน จะมีขั้นตอนที่เรียกว่า “การเบิกจ่ายค่าตอบแทน” ให้กับผู้ทรงคุณวุฒิ ไม่ว่าจะเป็นค่าอ่านงานวิชาการ ค่าที่พัก-ค่าเดินทาง ค่าน้ำมัน หรือเบี้ยประชุม กรณีมีการประชุมร่วมกันของคณะกรรมการ ซึ่งตรงนี้เป็นขั้นตอนปกติ ตรงนี้อิศราได้รับข้อมูลหลักฐานเอกสารที่ส่งมาพร้อมเรื่องร้องเรียน กองบรรณาธิการจึงประชุมกันว่าควรเริ่มตรวจสอบตรงจุดไหนก่อน เพื่อมาออกแบบการนำเสนอข้อเท็จจริง
ทีมข่าวอิศนาได้สอบถามข้อมูลกับนักวิชาการ 3 คน ได้รับการยืนยันว่าเอกสารปลอมจริง แต่ละเคสมีความน่าสนใจหลายอย่าง กรณีอาจารย์คนหนึ่งมีชื่ออยู่ในค่าเบิกจ่าย ถูกปลอมลายเซ็น เพื่อเบิกจ่ายค่าอ่านงานวิชาการประมาณ 9 พันบาท เมื่อเราตรวจสอบชื่อของอาจารย์กับชื่อที่อยู่ในเอกสาร พบมีการสะกดชื่อผิด ลายเซ็นผิดเราจึงคิดว่าจะทำอย่างไรที่จะนำข้อมูลเหล่านี้มานำเสนอให้สังคมรับทราบ จึงนำลายเซ็นต์ของอาจารย์มาเทียบกับลายเซ็นต์ปลอมในเอกสารมันก็จะเห็นชัดขึ้น ว่าลายเซ็นปลอมจริงๆ
หรือแม้แต่อาจารย์บางคนถูกเบิกค่าน้ำมันรถอยู่ในพื้นที่ภาคใต้ จากสงขลาเดินทางมาที่กรุงเทพ เพื่อมาประชุม แต่ปรากฏว่าจริงๆแล้วอาจารย์อยู่ภาคอีสาน ไม่เคยเดินทางไปภาคใต้ในช่วงเวลาที่เบิก เราจึงมั่นใจว่ามีอะไรบางอย่างผิดปกติ จึงนำไปสู่การขยายผลเพิ่มเติม ขณะที่มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม ได้นำเอาวิธีการนี้ไปสุ่มตรวจเอกสารขยายผลในปีย้อนหลัง
ทั้งนี้ยอมรับว่าประเด็นนี้ใช้ระยะเวลาในการตรวจสอบค่อนข้างนาน เพราะขั้นตอนสำคัญคือการเก็บข้อมูล เนื่องจากกระบวนการตรวจสอบของทางราชการ ทั้งมหาวิทยาลัยและกระทรวงที่เกี่ยวข้องต่างมีข้อจำกัด สุดท้ายกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรมหรือ อว . จะมีการประชุมคณะกรรมการในการพิจารณาเรื่องนี้เดือนละ 1 ครั้งนั้นเท่ากับว่า ปีหนึ่งประชุมแค่ 12 ครั้ง ในส่วนทางสถาบันก็มีการตั้งกรรมตรวจสอบ โดยใช้วิธีการเดียวกัน ซึ่งไม่สามารถนำข้อมูล หรือหลักฐานของอิศราไปใช้อ้างอิงได้เพราะต้องใช้หลักฐานทางราชการเท่านั้น จึงต้องเริ่มตรวจสอบตั้งแต่ต้นทางถึงปลายทาง เพื่อนำไปสู่การพิจารณาว่ามีปัญหาที่เกิดขึ้น
สุดท้ายปลายทางของเรื่องนี้คือมีนักวิชาการที่ขอตำแหน่งถูกถอดถอนทั้งหมด 44 คน และข้อมูลที่เราพบคือ ผู้ทรงคุณวุฒิที่ถูกปลอมลายเซ็น มีทั้งหมด 50 ชื่อ แต่ในอีกมุม อาจารย์ทั้ง 44 คน ต้องถือเป็นผู้เสียหาย ด้วยเพราะถูกถอดถอนตำแหน่งทั้งที่ไม่รู้เรื่องเช่นกัน
ระหว่างการสืบค้นข้อมูล ทางอิศราค่อนข้างรัดกุมในการนำเสนอข่าว เน้นการใช้คำพูดของแหล่งข่าว และใช้เอกสารประกอบในการนำเสนอเป็นหลัก ปรึกษาทุกฝ่ายก่อนนำเสนอ เพื่อให้มันเป็นกลางว่าเราไม่ได้กล่าวหาหรือโจมตีใครด้านเดียว พร้อมเปิดพื้นที่ให้ทุกฝ่ายชี้แจง ซึ่งยังมีอีกมหาวิทยาลัยหนึ่งที่อยู่ระหว่างถูกตรวจสอบเรื่องนี้เหมือนกัน คือมหาวิทยาลัยที่อยู่ในภาคเหนือตอนล่าง
ผลที่ตามมาหลังอิศรานำเสนอข่าวนี้ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคามได้ยื่นฟ้องอิศรา ว่าการนำเสนอข่าวดังกล่าวทำให้เกิดความเสียหาย พร้อมเรียกค่าเสียหายร้อยล้านบาทดำเนินคดีทั้งแพ่งและอาญา ซึ่งทางกองบก. ปรึกษากันว่าจะเดินหน้าต่อหรือไม่ เราทุกคนยืนยันในการนำเสนอข่าว เพราะมันเป็นบทบาทหน้าที่ของสื่อมวลชนในการนำเสนอข้อเท็จจริงอยู่แล้ว และเราเห็นว่า เรื่องพวกนี้มันเป็นประโยชน์สาธารณะ เพราะประเด็นนี้ไม่ได้กระทบแค่เรื่องอาจารย์อย่างเดียว แต่มันสะท้อนถึงคุณภาพทางการศึกษาด้วย
“ ผมรู้สึกว่า ก่อนหน้านี้มีการพูดว่าข่าวสืบสวนกำลังจะตาย ข่าวสืบเสาะมันไม่น่าสนใจเท่าข่าวกระแสในปัจจุบัน ส่วนตัวผมไม่ปฏิเสธทั้งข่าวกระแสและข่าวเจาะ เพราะข่าวกระแสก็มีความจำเป็นในหน้าที่ของมัน แต่ข่าวสืบสวนก็มีภารกิจของมันที่จะนำไปสู่อะไรบางอย่างได้ อยากฝากน้องๆ เวลาสัมภาษณ์งาน เด็กๆหลายคนบอกว่าอยากเป็นนักข่าวเพราะอยากสร้างการเปลี่ยนแปลงให้กับสังคม อยากเป็นนักข่าวเพื่อทำหน้าที่กลั่นกรองข้อมูลและนำเสนอข้อเท็จจริงออกไป หากเรายังอยากทำสิ่งเหล่านั้นอยู่ ผมก็เสนอให้ทำข่าวสืบสวนเพื่อร่อนตะแกรงทั้งหมดเพื่อให้ได้ข้อเท็จจริง หรือทำข่าวเจาะเพื่อนำเสนอเรื่องใดเรื่องหนึ่งในเชิงลึกก็จะเป็นประโยชน์ให้กับสังคมอีกทางหนึ่ง เชื่อว่าหลายๆคนทำได้ มันไม่ได้ยากอย่างที่คิด ” …..เจนศักดิ์ กล่าวทิ้งท้าย
ติดตามรายการ "ช่วยกันคิดทิศทางข่าว" ทุกวันอาทิตย์ เวลา 11.00-12.00 น.โดยความร่วมมือของ สมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย และ คลื่นข่าว MCOT News FM 100.5